دانشیار گروه معرفتشناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، ایران
چکیده
فارغ از انتساب یا عدم انتساب فصوص الحکم به فارابی، در مواجهه با آن نمیتوان به غنا و دقت آن در مباحث مختلف علم النفس، معرفتشناسی، الهیات بالمعنی الأخص و عرفان نظری اعتراف نکرد. عامل اشراق، وحدتی خاص به مباحث این رساله بخشیده است؛ بر این اساس میتوان تبیین نسبتاً ساختارمندی از مباحث معرفتشناختی این رساله به دست داد و چنین کاری نیز تاکنون به انجام نرسیده است. رویکرد و روش «اشراق» به معنای دقیق آن، که در عالَم اسلام به لحاظ تاریخی و بهگونهای سنّتی منسوب به سهروردی (شیخ اشراق) است و این انتساب نیز کاملاً درست است، بیش و پیش از اینکه ریشه در متون اشراقی و داستانهای رمزی و عرفانی ابنسینا داشته باشد، با فرض صحت انتساب فصوص الحکم به فارابی و با توجه به مضمون و مفادِ عمدتاً اشراقی آن، ریشه در همین رساله دارد و این نکتهای است که در طول تاریخ فلسفه اسلامی موردتوجه کافی قرار نگرفته است.
Associate Professor of Epistemology, Research Center for Islamic Culture and Thought, Tehran, Iran
چکیده [English]
فارغ از انتساب یا عدم انتساب فصوص الحکم به فارابی، در مواجهه با آن نمیتوان به غنا و دقت آن در مباحث مختلف علم النفس، معرفتشناسی، الهیات بالمعنی الأخص و عرفان نظری اعتراف نکرد. عامل اشراق، وحدتی خاص به مباحث این رساله بخشیده و بر این اساس میتوان تبیین نسبتاً ساختارمندی از مباحث معرفتشناختی این رساله به دست داد و چنین کاری نیز تا کنون به انجام نرسیده است. مدعای اصلی نوشتار حاضر این است که رویکرد و روش «اشراق» به معنای دقیق آن، که در عالَم اسلام به لحاظ تاریخی و به گونهای سنّتی منسوب به سهروردی (شیخ اشراق) است و این انتساب نیز کاملاً درست میباشد، بیش و پیش از اینکه ریشه در متون اشراقی و داستانهای رمزی و عرفانی ابنسینا داشته باشد، با فرض صحت انتساب فصوص الحکم به فارابی و با توجه به مضمون و مفادِ عمدتاً اشراقی آن، ریشه در همین رساله دارد و این نکتهای است که در طول تاریخ فلسفة اسلامی مورد توجه کافی قرار نگرفته است.
کلیدواژهها [English]
فارابی, فصوص الحکم, معرفتشناسی, معرفت, اشراق
مراجع
الشنب غازانی، السید اسماعیل الحسینی(1381)، «شرح فصوص الحکمه»، فصوص الحکمه و شرحه، تحقیق علی اوجبی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ نخست
الفارابی، ابونصر(1405هـ)، فصوص الحکم، تحقیق شیخ محمدحسن آلیاسین، قم، انتشارات بیدار، چاپ دوم
الهی قمشهای، محییالدین مهدی(1363)، «شرح فصوص معلم ثانی حکیم ابونصر فارابی»، حکمت الهی عام و خاص، جلد دوم، تهران، انتشارات اسلامی، چاپ ششم
اوجبی، علی(1386)، «فصوص الحکمه از آنِ کیست؟»، کتاب ماه فلسفه(ماهنامه تخصصی اطلاعرسانی و نقد و بررسی کتاب)، شماره 5، تهران، خانه کتاب
حاجی خلیفه، مصطفىبنعبدالله(1941م)، کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، جلد دوم، بغداد، مکتبه المثنى، الطبعه الاولی
حسنزاده آملی، حسن(1365)، نصوص الحکم بر فصوص الحکم، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجا، چاپ نخست
حکمت، نصرالله(1389)، فارابی فیلسوف غریب، تهران، انتشارات علم با همکاری دانشگاه شهید بهشتی، چاپ نخست
داوری، رضا(1374)، فارابی، تهران، انتشارات طرح نو، چاپ نخست
سهروردی(1375)، حکمه الإشراق، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، جلد دوم، تصحیح و مقدمه هنرى کربن، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، چاپ دوم
شهرزورى، شمسالدین(1372)، شرح حکمه الإشراق، مقدمه و تحقیق از حسین ضیائى تربتى، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، چاپ نخست
شیرازى، قطبالدین(1383)، شرح حکمه الإشراق، به اهتمام عبدالله نورانى و مهدى محقق، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، چاپ نخست
عباسزاده، مهدی(1396)، «بررسی و سنجش نظریه علم الهی در فلسفه فارابی»، حکمت سینوی تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، شماره 58
ــــــــــــــ(1395)، نظام معرفتشناسی اشراقی سهروردی، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ نخست
کوربن، هانری(1361)، تاریخ فلسفه اسلامی، جلد اول: از آغاز تا درگذشت ابنرشد، ترجمه اسدالله مبشری، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ سوم
مَلک، فضلالرحمان(1390)، «نظریه عقل در فلسفه فارابی»، ترجمه سید مصطفی محقق داماد، فارابیشناسی، به اهتمام میثم کرمی، تهران، انتشارات حکمت، چاپ نخست
یثربی، سید یحیی(1388)، تاریخ تحلیلی انتقادی فلسفه اسلامی(به ضمیمه نقد محتوایی کتاب)، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ نخست